Najcenniejszą ze średniowiecznych budowli gotyckich w Bardejowie jest monumentalna Bazylika św. Idziego. Z architektonicznego punktu widzenia kościół jest zaliczany do najważniejszych zabytków kultury na Słowacji. Zachowany zestaw jedenastu gotyckich ołtarzy skrzydłowych z tablicowymi malowidłami należy do unikatów o znaczeniu światowym.

Początki kościoła sięgają XIII wieku. Pierwszą pisemną wzmianką o istnieniu kościoła na terenie Bardejowa jest akt króla Beli IV z 1247 roku, w którym wspomina się mnichów cystersów z polskiej Koprzywnicy. Oni założyli tutaj klasztor pod wezwaniem św. Idziego. W wyniku nagłych zmian cystersi w drugiej połowie XII wieku opuścili to miejsce. Na początku XIV wieku na opuszczonym obszarze osiedli niemieccy koloniści.

Budowa dzisiejszego kościoła rozpoczęła się w połowie XIV wieku, przy czym budowa głównej i bocznych naw została zakończona w 1415 roku. Budowa wieży, gdzie zainstalowano drugi w Królestwie Węgier zegar, miała miejsce w latach 1420 – 1427. Kościół w 1427 roku jest wspominany jako trójnawowy z prostymi arkadami. W 1448 roku rozpoczęto jego rozszerzanie i przebudowę. Pod kierownictwem mistrza Mikuláša Lapicidy dobudowano prezbiterium, którego sklepiennie niezadługo zawaliło się – prawdopodobnie w wyniku błędów statycznych.

Do naprawy kościoła w 1464 roku został wezwany mistrz Štefan z Koszyc, który w tym czasie brał udział w budowie koszyckiej Katedry św. Elżbiety. Wybitny nadworny budowniczy do podstawowej trzynawowej części dobudował rozległą świątynię, chór, zakrystię i emporę, nazywaną również kaplicą św. Katarzyny czy późnej Oratorium króla Macieja. Budowę świątyni zakończył nowym sklepieniem jeszcze w 1464 roku. Rok później na granicy nowej świątyni i głównej nawy wybudował unikalne kamienne pastoforium, które należą do najważniejszych dzieł swojego gatunku nie tylko na Słowacji.

W 1466 roku mistrz Jakub z Sącza wybudował w świątyni gotycki ołtarz główny. Zachowała się z niego tylko rzeźba św. Idziego, umieszczona w kaplicy Maryi Panny. Z tego okresu pochodzi również chrzcielnica z brązu.

Pod kierunkiem lokalnego budowniczego Urbana w latach 1482 – 1486 w południowej części kościoła zostały dobudowane trzy kaplice – Matki Bożej, św. Elżbiety i św. Andrzeja. W 1486 roku został odlany pierwszy wielki dzwon, nazwany Janem. Mistrz Urban rozpoczął również przebudowę wieży, którą w latach 1486 – 1494 dokończył mistrz Ján Stemasek z Bawarii.

W kolejnych latach do istotniejszych zmian budowlanych nie doszło. Renesansowe zmiany braci Ľudovíta i Bernarda Pela z włoskiego Lugano po 1580 roku dotyczyły południowej pierzei kościoła. W 1584 roku ludwisarz Jan z polskiego Tarnowa odlał dla mieszkańców Bardejowa jeden z największych dzwonów na Słowacji – czterotonowego Urbana. W połowie XVII wieku pierwotny gotycki ołtarz główny został zastąpiony wczesnobarokowym.

Na przestrzeni wieków kościół nawiedzały liczne klęski. Oprócz kilu dużych pożarów były to głównie trzęsienia ziemi, które miały miejsce w 1725 roku, kiedy zawaliła się wieża, oraz w 1836 roku, kiedy w trzech miejscach pękły mury kościoła. Po pożarze w 1774 roku kościół aż do 1898 roku pozostawał bez wieży. Katastroficzny pożar w Poniedziałek Wielkanocny w 1878 roku, kiedy spłonęło niemal całe miasto, oznaczał początek rozległej rekonstrukcji kościoła.

Rekonstrukcję w duchu puryzmu prowadził od 1878 roku architekt Imrich Steindl. Elementy renesansowe w ramach regotyzacji zostały usunięte i zastąpione neogotyckimi. W 1898 roku dobudowano wieżę kościoła. Odnowione zostały filary i mury głównej nawy czy sklepienia kaplic. Wewnątrz pojawił się neogotycki ołtarz główny i ambona. Prace trwały dwadzieścia lat, podczas których kościołowi nadano znaną dzisiaj postać. W 1906 roku na chórze pojawiły się potężne organy, które dzięki swojej funkcji i wyglądowi stały się jednym z dominujących elementów bazyliki.

W ciągu ostatnich dziesięcioleci wiele części kościoła zostało odrestaurowanych. Z początkiem lat 90. pękły starodawne dzwony kościelne Urban i Jan. Zdwony zostały wymienione na nowe o tych samych imionach. Pierwotne dzwony są wystawione przed bazyliką.

Wieża kościoła liczy 72 metry, przez co jest zaliczana do najwyższych na Słowacji. Są w niej umieszczone dzwony Urban i Jan z 1995 roku, jak również pierwotny Signum z 1625 roku. Wieża służy dzisiaj również jako ulubiony punkt widokowy dla turystów.

Nie tylko wartości architektoniczne kościoła są godne uwagi, warto wspomnieć także o jego wnętrzu. Oprócz głównego neogotyckiego ołtarza św. Idziego z 1878 roku z warsztatu praskiego rzeźbiarza Mórica Hölzela (o wysokości 17 metrów) dominuje system jedenastu gotyckich ołtarzy skrzydłowych z lat 1440 – 1520, który tworzy wyjątkową kolekcję ołtarzy zachowanych w jednym miejscu i niemal w pierwotnym układzie. O każdy z ołtarzy dbał któryś z bardejowskch cechów.

Są to: ołtarz św. Andrzeja (1440 – 1460), św. Barbary (1450 – 1470), św. Elżbiety Węgierskiej (1480, cech krawców), Matki Bożej – wcześniej św. Anny (1485), Matki Bożej zwany ołtarzem Veroniki Magerovej (1489), Vir Dolorum (1500 – 1510, cech cieśli), św. Krzyża (1480 – 1490, cech rolników), Matki Bożej, św. Erazma i św. Mikołaja (1505, cech garncarzy), św. Apolonii (1485, cech sitarzy), ołtarz Piety (1480 – 1490, cech murarzy i kamieniarzy) oraz ołtarz Narodzenia Pana (1480 – 1490, cech tkaczy), który jest zaliczany do najpiękniejszych i najcenniejszych ołtarzy skrzydłowych na Słowacji.

Do nadzwyczaj rzadkich dzieł należy rzeźba Golgoty z XV wieku, kamienne pastoforium z 1465 roku, korpus Chrystusa z XVI wieku wykonany przez Mistrza Pawła z Lewoczy, chrzcielnica z brązu z 1485 roku, gotyckie ławki, drzwi i żyrandol z XV wieku, renesansowe ławki z XVII wieku, kamienne płyty nagrobne z XVI i XVII wieku czy różne przedmioty liturgiczne. Z wczesnobarokowego ołtarza głównego z 1655 roku, który podczas regotyzacji został usunięty, zachował się centralny obraz Przebicie Kopią, wykonany jako kopia dzieła P. P. Rubensa.

Kościół św. Idziego w 2000 roku został podniesiony do rangi Bazyliki Minor. W tym samym roku kościół został również wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Więcej informacji:
wikipedia.org

 


Translated by:
Mgr. Przemysław Masio