„W państwach demokracji ludowej, które weszły na drogę budowy socjalizmu, w szybkim tempie odbywa się społeczno-gospodarcza i kulturalno-polityczna przebudowa starych miejsc, budowa nowych, socjalistycznych miejsc. ... W niedalekiej przeszłości miasta państw demokracji ludowej były ośrodkami ucisku klasy robotniczej i wykorzystywania rolnictwa, jak również ośrodkami pasożytniczej burżuazji, biurokracji, żołnierzy reakcji i najwyższego duchowieństwa. W warunkach ludowodemokratycznego ustroju miasta szybko zmieniają swój społeczno-gospodarczy wizerunek i wiodą za sobą wieś drogą socjalistycznej przebudowy.”
Mesto: Stavba miest (1955)


Ten właśnie cytat jest przykładem charakterystycznej dla tej epoki interpretacji rzeczywistości w tych stronach. Jak wtedy mówiono: Ciemna przeszłość za nami, naprzód budować jasne jutro! Idealnie z uśmiechem na twarzy i jakimś dużym narzędziem w zaciśniętej prawicy. Socjalizm, komunizm, dyktatura proletariatu. Czerwony smok po drugiej wojnie światowej przegnał przez Europę Środkową aż zaświszczało i bez łaski do swojego silnego imperium przyłączył wtedy naprawę małe miasteczko Bardejów.

Koniec starych czasów przejawił się bardzo szybko i intensywnie. Po usunięciu krytyków i upaństwowieniu bardziej wartościowego majątku prywatnego rozpoczęto przebudowę. Zdziesiątkowane przez wojnę miasto zaczęło się gwałtownie rozrastać i grupowo przeprowadzali się do niego mieszkańcy ze wsi.

Masowa budowa zakładów przemysłowych i mieszkań socjalnych spowodowała, że liczba mieszkańców miasta w ciągu 40 lat trwania dyktatury komunistycznej wzrosła mniej więcej czterokrotnie.

W 1950 roku historyczne centrum Bardejowa zostało uznane za rezerwat zabytków, dzięki czemu architektoniczne ingerencje w duchu realizmu socjalistycznego go praktycznie nie dotknęły. Wręcz przeciwnie, rozpoczęto ogromną renowację zabytków i pierwotnego średniowiecznego charakteru miasta. Najbardziej widocznym posunięciem była odnowa fortyfikacji i usunięcie zabudowy w jej okolicy. Wysiłek ten został zwieńczony w 1986 roku, kiedy Międzynarodowe Kuratorium Fundacji ICOMOS przy UNESCO za ochronę i renowację zabytków przyznało miastu Bardejów Złoty Medal Europejski.

Całkowitym przeciwieństwem tych wydarzeń była faktycznie pełna przebudowa miasta poza granicami rezerwatu zabytków, gdzie doszło do zasadniczej modyfikacji struktury zabudowy i sieci transportowej. Miasto zostało podzielone pod kątem funkcyjnym, powstały duże osiedla, obiekty infrastruktury społecznej czy strefy przemysłowe. Na kształt miasta najbardziej wpłynęła budowa bloków mieszkalnych w latach 70. i 80., typowa dla krajów bloku socjalistycznego.

Do ważnych architektonicznie budynków socjalizmu w Bardejowie należą obiekty hali sportowej Mier, Placu SNP, budynku administracyjnego zakładu obuwniczego JAS czy wielofunkcyjnego kompleksu stacji kolejowej i autobusowej.

Wartościową architekturę z tego okresu znajdziemy jednak przed wszystkim w Bardejowie-Zdrój, gdzie należy wspomnieć tzw. kolumnadę, wybudowaną z okazji 725 rocznicy powstania uzdrowiska i jest ona uważana za pierwszy tego typu budynek na Słowacji. Wraz z nią w 1972 roku został wybudowany również pawilon muzyczny i promenada. Do ważnych obiektów z okresu socjalizmu należą również Kúpeľný dom (Dom Zdrojowy), Hotel Ozón, Kino Žriedlo czy Ośrodek Handlu i Usług. Po dużej przebudowie Bardejów-Zdrój stał się jednym z najważniejszych ośrodków uzdrowiskowych na terenie ówczesnej Czechosłowacji.

Pod względem ogólnego dobrobytu dla Bardejowa najważniejsza była budowa przemysłu. Miasto było głównie nastwione na przemysł obuwniczy i maszynowy, działała tutaj także piekarnia, mleczarnia, zakład produkcyjny artykułów sportowych czy zakład rżnięcia szkła. Po upadku socjalizmu doszło do wyraźnej redukcji, a w niektórych przypadkach aż do pełnego zaniku produkcji w tych gałęziach przemysłu.

Z perspektywy kilku dziesięcioleci można stwierdzić, że era socjalizmu odcisnęła na mieście Bardejów nadzwyczaj silne kulturowo-historyczne piętno ze wszystkimi jego negatywnymi, ale również pozytywnymi cechami. Jakkolwiek krytycznie człowiek odbiera ten okres i związaną z nim ideologię, część jej dziedzictwa, zwłaszcza tego architektonicznego, ma dla miasta niezaprzeczalną wartość i potencjał, który można sensownie wykorzystać.
 


Translated by:
Mgr. Przemysław Masio