Wyjątkową perłą architektury Szarysza oraz całej Słowacji jest gotycko-renesansowy budynek byłego ratusza miejskiego w Bardejowie. Od strony konstrukcyjnej i znaczeniowej stanowił on funkcjonalną i ideową przeciwwagę dla kościoła parafialnego św. Idziego. Był siedzibą rady miejskiej oraz centrum handlowego, społecznego i kulturalnego życia miasta. Budynek jest godnym uwagi dowodem przenikania renesansowych elementów do dojrzewającego okresu architektury gotyckiej.

Historyczny bardejowski ratusz znajduje się pośrodku placu „Radničné námestie” i jest uważany za pierwszą świecką budowlę renesansową na Słowacji. Oprócz słynnej rzeźby rycerza Rolanda, obrońcy praw miasta, budynek na jego obwodzie zdobi szereg kamiennych rzeźb, z których najbardziej znana jest rzeźba chłopca z głową umieszczoną między nogami i gołymi pośladkami skierowanymi w stronę domu, w którym kiedyś mieszkał wójt. Rzeźba stanowi swoistą zemstę mistrzów rzemiosła związaną z faktem, iż pomimo dobrze wykonanej pracy odmówiono im wypłacenia sumy, którą wcześniej ustalono.

Rada miejska w XV wieku spotykała się w pomieszczeniu urzędowym wójta, poza centralnym placem. Koniec XV wieku dla mieszkańców Bardejowa oznaczał rozkwit życia gospodarczego i społecznego oraz związane z tym rosnące znaczenie miasta. Naturalnie wymagało to budowy nowych pomieszczeń reprezentacyjnych, przeznaczonych dla potrzeb rady miejskiej, ale także handlu. Dlatego władze miasta zdecydowały wybudować na środku placu targowego okazały ratusz.

W 1505 roku rozpoczęto prace budowlane, które miasto powierzyło mistrzowi Aleksandrowi. Ten jeszcze w tym samym roku wybudował parter budynku. W kolejnych latach na budowie zmieniało się kilku budowniczych, przede wszystkim mistrz Alexius, autor wykuszu, okien i portali z 1508 roku.

W 1509 roku mistrz Jan z Preszowa ukończył pierwsze piętro, postawił daszki i ozdobił je kamiennymi elementami. Od strony budowlanej ratusz był gotowy.

Dekoracje malarskie w latach 1510 – 1511 wykonał bardejowski mistrz Theofil Stanczel. Herbami ozdobił szczyt ratusza a w sali obrad namalował scenę Sądu Ostatecznego. W kolejnych latach prace koncentrowały się głównie wewnątrz (umeblowanie, dekoracja pomieszczeń) i przeprowadzali je bardejowscy mistrzowie. W 1556 roku został dokończony cenny wykusz na wschodniej fasadzie. Elementy zewnętrzne w 1641roku namalował również miejscowy malarz Matej Grünwald.

W kolejnym okresie przeprowadzano głównie prace restauratorskie. Po pożarze w 1902 roku ratusz został zmodyfikowany pod ekspozycję Muzeum Żupy Szaryskiej (obecne Muzeum Szaryskie).

Budynek bardejowskiego ratusza od samego początku akcentował znaczenie tego górnoszaryskiego miasta. Ratusz był siedzibą rady miejskiej i centrum życia publicznego mieszkańców miasta. Parter budynku pełnił funkcję handlową, piętro służyło dla potrzeb rady miejskiego skarbca.

Na południowo zachodnim rogu zewnętrznej części ratusza do dzisiaj zachowały się dwie miary miejskie z 1510 oraz 1620 roku, którymi podczas sprzedaży odmierzano zboże i warzywa strączkowe. Są ozdobione herbem miejskim i datą na obwodzie. Herb i inicjały ówczesnego wójta miały gwarantować dokładność miar.

Architektonicznie najcenniejszą częścią ratusza jest wschodnia fasada, w której dominuje bogato zdobiony drewniany, wejściowy wykusz. Ten jako wejście do budynku był używany przez radnych. Wykusz zawiera malunki herbów i tarcz z monogramami członków rady miejskiej. Jest zakończony koronnym gzymsem z reliefami i malowanym szczytem z datą 1641.

Południowy szczyt ratusza zdobi zegar, malowane herby miasta i Królestwa Węgier, jak również rzeźby lwa, mężczyzny z brodą, kota, małpy i handlarza płótnem. Na północnym szczycie, oprócz herbu miejskiego, znajdziemy rzeźby demona, smoka, króla, mężczyzny z klepsydrą, kamieniarza i mężczyzny z laską. Wokół ratusza są rozmieszczone rzeźby przedstawiające poszczególne rzemiosła.

Na południowym szczycie stoi rzeźba rycerza Rolanda. Kamienna rzeźba z 1509 roku wykonana przez mistrza Jana z Preszowa w 1641 roku została zastąpiona drewnianą, pokrytą miedzianą blachą. Ta jest dzisiaj wystawiona we wnętrzu ratusza, natomiast budynek zdobi jej replika.

Dekoracja wnętrza dokumentuje znaczenie budynku. Każde z pomieszczeń wyróżnia się dekoracją, zarówno portale, sklepienia, drzwi czy malowidła. Największym pomieszczeniem jest sala obrad, która służyła do organizacji narad rady miejskiej. Jest pokryta bogato zdobionym, oryginalnym, belkowym stropem kasetowym z 1508 roku. Niezwykle cenne jest również oryginalne umeblowanie ratusza, jak na przykład szafa na przywileje miejskie. Unikalnym elementem budowy jest także pierwotna drewniana więźba dachowa, zachowana do dzisiaj w oryginalnym stanie.

Obecnie ratusz służy jako pomieszczenie wystawowe Muzeum Szaryskiego, gdzie znajduje się stała ekspozycja historyczna „Wolne Miasto Królewskie Bardejów”. Z eksponatów godne uwagi są gotyckie rzeźby, przedmioty cechowe, oryginalna pieczęć z 1453 roku, rzadkie pokale ze szkła weneckiego, brylantowy pierścień cesarzowej Elżbiety czy Mała Kalwaria – dzieło mistrza Pawła z Lewoczy.

Bardejowski ratusz jest dziełem o znaczeniu europejskim i symbolem najbardziej postępowego myślenia swoich czasów. W 2000 roku wraz z innymi zabytkami miasta został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
 


Translated by:
Mgr. Przemysław Masio